Gebrekkige Uitspraak oor Indiensnamekwotas

Sakeliga en NEASA sal direk na die Konstitusionele Hof appelleer om ‘n diep gebrekkige uitspraak deur die Pretoria Hooggeregshof gister tersyde te stel, nadat die hof ons aansoek vir ‘n interdik teen die nuwe indiensnemingsbillikheidskwotas geweier het.

In die lig van hierdie uitspraak sal Sakeliga en NEASA verdere teenmaatreëls nastreef. Ons sal nie stop totdat hierdie skadelike en ongeregverdigde staatsingryping omgekeer of tot niet gemaak is nie.

Verantwoordelike werkgewers behoort die skade van hierdie absurde regulasies tot die minimum te beperk. Hieronder skets ons Sakeliga en NEASA se volgende stappe, gevolg deur belangrike aanbevelings vir werkgewers.

VOLGENDE STAPPE DEUR SAKELIGA EN NEASA

Sakeliga en NEASA gaan nou op drie primêre maniere voort:

1. Direkte appèl na die Konstitusionele Hof oor Deel A: Ons sal direk na die Konstitusionele Hof appelleer om die Hooggeregshof se beslissing tersyde te stel en die interdik wat in Deel A van ons aansoek versoek is, aan ons toe te staan. Deel A beoog om die implementering van die teikens en regulasies, wat vir implementering vanaf 1 September 2025 geskeduleer is, te interdikteer en/of op te skort.

   Die Hooggeregshof-uitspraak fouteer deur nie die konstitusionele aard van die saak, die geskiktheid van ‘n interdik teen die werking van onwettige regulasies, en die vereistes vir konsultasie voor promulgering van regulasies, onder andere, te waardeer nie.

   Om prosedurele redes sal hierdie direkte appèl aangevul word met ‘n parallelle appèl na die Appèlhof.

2. Voortgaan soos beplan met Deel B: Ons gaan soos beplan voort met die tweede deel van die hofsaak om die Wet en kwotas te stop ongeag die dringende (eerste) deel van die aansoek. Deel B beoog om verskeie artikels van die Wet op Gelyke Indiensneming onkonstitusioneel te laat verklaar en die Minister van Indiensneming en Arbeid se regulasies en sektorale numeriese teikens tersyde te laat stel.

3. Bystaan van werkgewers om skade te minimaliseer: Sakeliga en NEASA sal werkgewers help om weerstand te maksimaliseer en die skade van die regulasies vir hulle, hul werknemers en die publiek tot die minimum te beperk. Dit sal ‘n meerjare-poging wees.

AANBEVELINGS AAN WERKGEWERS

Die hof se weiering om ‘n dringende interdik toe te staan beteken dat maatskappye met 50 of meer werknemers verwag word om Gelyke Indiensnemingsplanne in ooreenstemming met die heersende 2025-regulasies en -teikens in te dien.

Aangesien algemene voldoening aan die kwotas in werklikheid egter onmoontlik is, beteken die Hooggeregshof se bevinding noodwendig dat tienduisende werkgewers nou strategieë moet nastreef wat daarop gemik is om die skade aan hul besighede, hul werknemers en die publiek tot die minimum te beperk.

Daar kan van geen ernstige besigheid verwag word om hul aanstellings volgens ‘n regeringsspreiblad te bestuur nie. Die ongeveer 50%-kwotas vir mans en vrouens, ongeag hul verskille, is duidelik onmoontlik om na te kom, en die rassekwotas is nog meer vergesog en ontwrigtend vir besighede, werkplekharmonie en personeelverhoudinge.

Verder is hierdie regulasies van toepassing op alle plaaslike indiensneming deur organisasies met 50 of meer personeel, selfs internasionale organisasies.

Sakeliga beveel aan dat werkgewers die volgende advies wat deur NEASA – ‘n werkgewersorganisasie met jare se arbeidsregervaring – voorberei is, oorweeg:

1. Wat werkgewers moet weet en oorweeg:

   1. 1.1 Die klassifikasie van werknemers op die EEA1-vorm dien as die vertrekpunt vir alle Gelyke Indiensneming (EE)-verslae, ten einde ‘n werkplekprofiel te skep wat die huidige rasse-, geslags- en gestremdheidssamestelling van die werkgewer se arbeidsmag illustreer.
   2. 1.2 Die EE-regulasies plaas geen wetlike verpligting op werknemers om hulself rassematig op die vorm te klassifiseer nie. Werkgewers mag dus nie dissiplinêre optrede teen werknemers neem wat die vorm teken maar nogtans weier om hulself ten opsigte van hul ras of gestremdheid te klassifiseer nie.
   3. 1.3 In die geval waar werknemers weier om hulself te klassifiseer wanneer hulle die EEA1-vorm voltooi, of dit ‘onakkuraat’ doen, vereis die EE-regulasies dat die werkgewer dan sy werknemers rassematig moet klassifiseer.
   4. 1.4 Alhoewel daar geen kriteria of riglyne is oor hoe om individue rassematig te klassifiseer nie, wat die uitvoering van klassifikasie met praktiese en wetlike slaggate belas maak, mag werkgewers historiese of huidige data gebruik in ‘n poging om werknemers te klassifiseer (vorige EEA1-vorms of enige ander inligting wat die werkgewer kan gebruik om werknemers te klassifiseer).

2. Wat werkgewers moet doen oor Gelyke Indiensnemingsverslagdoening en -beplanning:

   1. 2.1 Werkgewers moet ‘n voorwaarde by alle EEA1-vorms voeg dat hulle nie aanspreeklik gehou kan word vir die rasseklassifikasie wat op die vorm uitgevoer word nie, aangesien daar geen kriteria of riglyne is waarvolgens die rasseklassifikasie gedoen kan word nie.
   2. 2.2 Werkgewers moet ‘n voorwaarde by hul EEA12-vorm voeg dat ‘historiese en huidige data’ gebruik is om werknemers te klassifiseer en dat hulle nie verantwoordelikheid vir die rasseklassifikasie van werknemers kan aanvaar nie.
   3. 2.3 Werkgewers moet teikens vir jare 1–4 stel in lyn met werklike besigheidsrealiteite. Dit is van kritieke belang dat werkgewers nie onrealistiese teikens stel bloot om te probeer voldoen aan arbitrêre 5-jaar teikens nie.
   4. 2.4 Werkgewers moet ‘n voorwaarde by die EEA13-vorm voeg dat die 5-jaar teikens slegs ingevoeg word weens die verpligte aard van die EE-wet en sy regulasies, en dat die teikens nie realisties bereik kan word nie.

3. ‘n Opsie vir werkgewers wat onder dwang optree

Waar werkgewers hulself gedwing vind om met hierdie onwettige en onmoontlike Gelyke Indiensnemingsregulasies saam te werk, tree hulle onder dwang op.

Ons beveel aan dat werkgewers hul regte voorbehou en hul toekomstige wetlike aanspreeklikheid teenoor werknemers en andere tot die minimum beperk deur ‘n formele beswaar by die Departement van Indiensneming en Arbeid aan te teken sodra hulle hul aanlyn EE-verslag voltooi het.

Werkgewers kan hierdie sjabloonbrief oorweeg.

Hulpbronne

• Skakel na die Hooggeregshof-uitspraak.

• Verdere inligting oor die hofaansoek.